De competenties van een accountant veranderen. Was hij voorheen dé expert op het gebied van verslaggevingsregels, tegenwoordig moet hij veel meer verstand hebben van IT en datakwaliteit. Het is belangrijk dat accountants deze ontwikkeling inzien en zich daar op tijd in verdiepen, stelt professor Eddy Vaasen, hoogleraar Internal Control & Accounting Information Systems aan de Tilburg University. “De digitale transformatie gaat hard, ook voor accountants. Je moet als accountant begrijpen wat er gebeurt.”
De digitale transformatie in accountancy is niet nieuw. Vanuit de beroepsgroep NBA worden er allerlei handreikingen geschreven, de big four richten zich sterk op technologische innovaties en ook de wat kleinere kantoren volgen – vaak in samenwerkingsverbanden – vanzelf. Dat technologie een verschil kan maken in accountancy, daar is geen twijfel over mogelijk. Prof Vaassen: “Het is tweeledig, enerzijds kun je door het inzetten van technologie de audit efficiënter maken. Anderzijds kun je nu als accountant álle data bekijken en ben je niet meer afhankelijk van steekproeven of een blik op bepaalde systemen. Doordat je alles kunt bekijken, zie je ook meer. Je klanten zijn veel meer een open boek voor je dan voorheen. Dit leidt tot een hogere kwaliteit van de audit.”
Niet eindeloos de tijd
Die snelle technologische vooruitgang en het als accountant aangehaakt moeten blijven, zorgt wel voor een uitdaging. Accountantskantoren moeten ervoor zorgen dat hun medewerkers voortdurend bijblijven op het gebied van technologische innovaties. “Je ziet dat er de laatste tijd veel nieuwe opleidingen ontstaan op het gebied van data science en auditing. Daar is enorm veel vraag naar.” Hij ziet ook een heel kleine groep (“Echt een heel kleine groep”) van boekhouders en accountants die achterblijven. Vaak zijn het mensen die richting de pensioengerechtigde leeftijd gaan en denken dat ze het die laatste tien tot vijftien jaar nog wel op de oude manier redden. “Maar wanneer je nu niet innoveert, heb je echt een probleem. Het duurt namelijk niet nog tien tot vijftien jaar, maar slechts enkele jaren totdat de manier van auditen helemaal veranderd is.”
Slimme systemen nemen het over
Volgens Prof. Vaassen volgen de ontwikkelingen elkaar snel op. Waar data inmiddels intern bij de klant, maar ook extern beschikbaar zijn en door een accountant in zijn eigen systeem geladen kunnen worden, spreekt de hoogleraar ook al van robotics die een deel van de audit overnemen. “Je ziet zelfs dat bijvoorbeeld bepaalde judgementtaken, ook door kunstmatige intelligentie kunnen worden overgenomen.” Zo zijn er talloze technische ontwikkelingen denkbaar die ervoor zorgen dat het auditrapport straks automatisch uit de systemen komt rollen. “Waarbij ik helemaal niet zeg dat de accountant overbodig gaat worden. Integendeel”, stelt Vaassen. Hij ziet een ontwikkeling waarbij accountants veel meer gericht zijn op de kwaliteit van de data die door systemen wordt beoordeeld. “Daar zijn heel andere competenties voor nodig. De accountant van straks moet verstand hebben van datakwaliteit en IT; dat is een heel andere competentie dan het kennen van de verslaggevingsregels. Misschien wordt de accountant straks wel een data quality auditor.”
Innovaties werken twee kanten op
Maar met het uitbreiden van het competentieprofiel van de accountant komt er teveel op het bord van één persoon, stelt de hoogleraar. “Je kunt niet én IT-expert zijn én ook nog eens specialist in verslaggevingsregels, om maar eens twee uitersten te noemen.” Op dit moment hebben accountants verstand van veel dingen, maar vaak minder van IT. “Wanneer ze daar iets mee moeten doen, halen ze daar al snel een IT-auditor bij, als specialist. Dat moet ook, want zo staat dat in de standaarden, maar het punt is dat IT op een gegeven moment zo dominant wordt dat je niet meer alleen kunt steunen op de expertise van anderen, zonder zelf diepgaande kennis te hebben van IT.” Op dit moment wordt er al het een en ander gedaan door accountants op dit gebied. “Data-analyse bij risicoanalyse of de scope van een audit, process mining begint op te komen, net als continuous auditing en monitoring”, somt Prof. Vaassen op. “Maar die nieuwe technologie werkt twee kanten op. Enerzijds kun je het gebruiken om audits efficiënter en beter te doen, maar tegelijkertijd komen er dus ook allerlei nieuwe audit objecten bij. Algoritmes die moeten worden geaudit, IoT-objecten die data ontvangen en produceren ten behoeve van geautomatiseerde procedures, of nieuwe ecosystemen van bedrijven die gaan samenwerken op basis van blockchain.”
Concurrentie uit onverwachte hoek
Al die technologische innovaties maken het vak van accountant dan ook steeds technischer. Met het risico dat concurrentie straks uit onverwachte hoek komt: namelijk van tech-bedrijven. We zagen het immers eerder met Uber dat een onverwachte concurrent werd voor de taxibranche en AirBnB dat de hotelwereld op zijn kop zette. Afgezien van het feit dat dergelijke platform organisaties straks de belangrijkste klanten zijn, is dat voor Prof. Vaassen nog wat ver van zijn bed, “want daarmee ontken je dat er bij accountantskantoren een heleboel kennis is van organisaties. En die kennis is onontbeerlijk voor het vak dat zij uitoefenen.” Hoewel alle technische ontwikkelingen overweldigend kunnen overkomen, drukt Prof. Vaassen de accountancywereld op het hart niet bang te zijn voor IT, maar het te omarmen. Daarin ligt immers de toekomst verscholen.
